Historia ZOO

Pierwsze śląskie ogrody zoologiczne

Pierwszy ogród zoologiczny na Śląsku powstał w 1898 r. w Bytomiu na terenie parku miejskiego przy ul. Parkowej 3. Zwierzyniec zbudowany został z inicjatywy Ignatza Hakuby - przemysłowca, filantropa i najbogatszego mieszkańca ówczesnego Bytomia. Działalność zoo przerwała na kilka lat II wojna światowa. Po powrocie Bytomia do granic Polski w 1947 r., władze miasta zdecydowały o wznowieniu działalności ogrodu, powierzając kierowanie nim Zygmuntowi Zielińskiemu. W powojennym zwierzyńcu 10 pracowników opiekowało się 89 zwierzętami z 25 gatunków. Najsłynniejszymi z nich były niedźwiedzie brunatne, które zajmowały okazały (jak na ówczesne czasy) wybieg. Ogród był czynny od kwietnia do listopada, mimo tego cieszył się bardzo dużą popularnością wśród mieszkańców - rocznie odwiedzało go blisko 200 tys. osób.

Drugim zoo mieszczącym się na Górnym Śląsku był Miejski Ogród Zoologiczny w Katowicach przy ul. Bankowej 7, utworzony w 1946 r. z inicjatywy Towarzystwa Ochrony Zwierząt. Ogród został otwarty dla zwiedzających dopiero cztery lata później - w 1950 r., a dyrektorem instytucji został Tadeusz Bandur. Katowickie zoo stanowiło część ogrodu botanicznego - blisko 9 ha obszar można było zwiedzać od maja do października, a w jego kolekcji znajdowało się około 400 zwierząt z 86 gatunków.

Również w latach 50. XX w. rozpoczęła się historia obecnego Śląskiego Ogrodu Zoologicznego. W 1951 r. za sprawą wojewody Katowickiego, gen. Jerzego Ziętka na obszarze nieużytków pokopalnianych leżących między Chorzowem, Katowicami i Siemianowicami zapoczątkowano budowę Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku (obecnie Park Śląski). Miejsce to zaprojektowano jako ostoję zieleni oraz centrum wypoczynkowo -kulturalne przemysłowego Śląska. Na jego terenie zaplanowano budowę wielu obiektów, wśród których znalazł się również ogród zoologiczny. Decyzję o budowie nowoczesnego zoo ogłoszono w 1953 r. uchwałą Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie. Uchwała zakładała likwidację dotychczasowych zwierzyńców w Bytomiu i Katowicach oraz budowę blisko 50 ha obiektu, dostosowanego do hodowli i prezentacji egzotycznych gatunków zwierząt z całego świata.

Początki nowego zoo

Niespełna rok później rozpoczęto budowę alejek, ogrodzenia i pierwszych budynków dla zwierząt. Równocześnie zaczęto także stopniowo wygaszać działalność ogrodów w Katowicach i Bytomiu, które ostatecznie zlikwidowano w 1957 r. (w Bytomiu niedźwiedzie pozostały do 1966 r.). Część zwierząt przewieziono do prowizorycznego zoo, zaaranżowanego przy restauracji "Łania". W miarę powstawania odpowiednich pomieszczeń, zwierzęta przenoszono na właściwe wybiegi. Ogród otwarto dla zwiedzających w 1958 r., a jego dyrektorem został Tadeusz Bandur, który sprawował tę funkcję do 1960 r. Nowe zoo od początku cieszyło się ogromną, stale rosnącą popularnością. W pierwszym roku działalności odwiedziło je ponad pół miliona gości, a w 1961 r. frekwencja przekroczyła milion zwiedzających.

Pierwsze lata działalności zoo to czas intensywnego rozwoju i rozbudowy. Jeszcze w 1958 r. oddano do użytku pomieszczenia dla bawołów, niedźwiedzi brunatnych i himalajskich, lwów i panter, a także budynek ambulatorium weterynaryjnego. W 1960 roku powstał budynek Egzotarium, w którym obecnie można oglądać małpy oraz gady. Pojawiły się także pierwsze sukcesy hodowlane m. in. w 1959 r. wykluły się trzy czarne łabędzie - pierwsze w Polsce od 1949 r.

W 1960 r. funkcję dyrektora chorzowskiego zoo objął Ireneusz Kotarba - dotychczasowy kierownik zoo w Opolu oraz pracownik Ogrodu Zoologicznego Wybrzeża w Gdańsku - Oliwie. Nowy dyrektor współpracował ściśle ze swoim poprzednikiem, który przez 8 kolejnych lat pełnił funkcję konsultanta naukowego śląskiego zoo i aktywnie uczestniczył w rozbudowie ogrodu.

Czasy rozkwitu śląskiego zoo

Kolejne lata działalności zoo, to lata jego prawdziwego rozkwitu. Systematycznie budowano nowe budynki i tworzono wybiegi. Sprowadzanie zwierząt odbywało się najczęściej na zasadzie wymiany handlowej lub zakupu zwierząt odłowionych z natury (ówczesne przepisy dopuszczały taką możliwość). W 1962 r. podpisana została umowa z Polską Żeglugą Morską, dzięki której PŻM stało się opiekunem śląskiego zoo. Od tej pory do zoo regularnie trafiały zwierzęta z różnych stron świata, znacząco powiększając prezentowaną kolekcję gatunków. W ten sposób do zoo trafiły między innymi krokodyle, szympansy, wiele gatunków węży i jaszczurek, pingwiny i strusie afrykańskie. Systematycznie powstawały także nowe budynki oraz wybiegi dla nowo sprowadzanych gatunków zwierząt. Wśród nich warto wymienić oddany w roku 1965 r. nowoczesny pawilon przeznaczony dla słoni i hipopotamów. W kolejnych latach powstały także pomieszczenia dla tapirów, jeleni, addaksów, wielbłądów, lam, żyraf oraz antylop nilgau. Wybudowana została także duża woliera, w której można było oglądać różne gatunki ptaków drapieżnych, a obecnie eksponowane są w niej czaple.

W 1971 r. dyrektorem Śląskiego Ogrodu Zoologicznego został pełniący obowiązki lekarza weterynarii w śląskim zoo Zygmunt Zieliński. Nowy dyrektor kontynuował działania rozpoczęte przez dyrektora Kotarbę, dążąc do dalszego rozwoju Ogrodu. Dzięki jego decyzjom powstały m.in. pomieszczenia dla tygrysów, pum i panter śnieżnych oraz budynek akwarium. Rozbudowę prowadzono nie tylko dla sprowadzania kolejnych gatunków zwierząt. W 1975 r. na terenie ZOO stworzono tzw. skalną kotlinę dinozaurów, jedyną tego rodzaju ekspozycję w kraju. Stanęły w niej naturalnej wielkości modele dinozaurów zrekonstruowane na podstawie szczątków kopalnych znajdywanych w latach 1963-1971 na Pustyni Gobi przez grupę polskich paleontologów pod kierownictwem prof. Zofii Kielan – Jaworowskiej. Do dziś na terenie kotliny można zobaczyć 16 osobników należących do 7 gatunków wielkich wymarłych gadów. Kiedy ekspozycja ta powstawała, prezentowane w niej dinozaury były pierwszymi rekonstrukcjami nowo odkrytych i poznanych gatunków. Oryginalne szczątki tych gadów można podziwiać dziś w Zakładzie Paleozoologii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie.
W latach 80-tych powstał także nowy budynek administracyjny, w którym obecnie mieści się siedziba dyrekcji zoo.

W 1991 r. następcą dyrektora Zielińskiego został Jan Piotr Liszka, który był pracownikiem ZOO od roku 1969. Pracę w ogrodzie zaczynał na stanowisku asystenta działu hodowlano-badawczego, później został kierownikiem tego działu, a od 1991 roku przez kolejnych 15 lat pełnił funkcję dyrektora Śląskiego Ogrodu Zoologicznego. W tym czasie powstały kolejne pomieszczenia i wybiegi dla zwierząt, m.in. nowoczesne domki dla flamingów oraz lemurów, w których zwierzęta te spędzają okres zimowy, a także dwie duże woliery dla ptaków drapieżnych, ibisów i ślepowronów. Uruchomione zostało także tzw. Mini ZOO, cieszące się w sezonie wiosenno-letnim dużym zainteresowaniem, głównie dzieci, które mogą w nim zobaczyć króliki, świnki morskie, kozy, czy owce.

Współczesne dzieje zoo

Dyrektor Liszka sprawował swoją funkcję do 2007 r. Następnie przez trzy miesiące jego funkcję pełniła Jolanta Kopiec, ekonomistka, która w kadencji 2002-2006 była Radną Sejmiku Województwa Śląskiego. Po jej odejściu ogrodem zarządzał Andrzej Malec – kierownik działu hodowlanego w śląskim ZOO, a następnie - po przekształceniu zoo w wojewódzką jednostkę budżetową - Kazimierz Dul, zastępca dyrektora Wydziału Ochrony Środowiska Urzędu Marszałkowskiego. W okresie od 2009 r. do sierpnia 2020 r. funkcję dyrektora Śląskiego Ogrodu Zoologicznego ponownie objęła Jolanta Kopiec.

Ostatnie lata są czasem ponownego rozkwitu śląskiego zoo. Dzięki licznym inwestycjom na terenie zoo powstały nowe budynki, pozwalające na sprowadzenie nowych gatunków zwierząt. Warto tutaj wymienić budynek dla gibonów oraz ekspozycję pingwinów Humboldta oraz nowe obiekty dla gatunków hodowanych już na terenie ogrodu (żyrafiarnia, budynek nosorożców, budynek gepardów). Modernizacji poddano również wiele istniejących obiektów (budynek egzotarium, akwarium, antylop czy też małpiarni).

Od września 2020 r. funkcję dyrektora Śląskiego Ogrodu Zoologicznego sprawuje Marek Mitrenga, dotychczasowy zastępca dyrektora do spraw organizacyjno-administracyjnych.